“LÁ ĐỎ”- NGUYỄN ĐÌNH THI, DỰ CẢM VIỆT NAM CHIẾN THẮNG
LÊ KHÁNH MAI
Nguyễn
Đình Thi là một nghệ sĩ lớn, một tài năng toàn diện đặc biệt bởi năng
lực sáng tạo và thành công trên nhiều lĩnh vực nghệ thuật. Ông viết tiểu
tuyết, truyện ngắn, tiểu luận, phê bình văn học, viết kịch, soạn nhạc
và sáng tác thơ. Ở thể loại nào cũng tạo được dấu ấn đặc sắc.
Riêng
với thơ, Nguyễn Đình Thi là một trong số những người luôn đi tiên phong
trong việc thể nghiệm tìm kiếm khai phá con đường mới cho thơ Việt Nam.
Kết hợp nhuần nhuyễn sáng tạo giữa thơ truyền thống với hiện đại, thơ
Nguyễn Đình Thi đằm thắm, tinh tế, giàu nội tâm nhưng cũng sắc sảo đầy
thuyết phục bởi tư duy trí tuệ.
Cảm hứng chủ đạo trong thơ
Nguyễn Đình Thi là cảm hứng về đất nước. Ông viết về đất nước gian khổ
đau thương quật khởi và ngời sáng với chiều sâu lịch sử và mang tính
khái quát bởi tầm cao thời đại. Và chính những bài thơ đất nước đã làm
nên vóc dáng nhà thơ.
“Lá đỏ” là một trong số những bài thơ
như thế được viết trước khi những đoàn quân Việt Nam bước vào chiến
dịch Hồ Chí Minh vĩ đại, giải phóng hoàn toàn miền Nam nhưng đã tiên cảm
được thắng lợi tất yếu của dân tộc.
LÁ ĐỎ
Gặp em trên cao lộng gió
Rừng lạ ào ào lá đỏ
Em đứng bên đường, như quê hương
Vai áo bạc, quàng súng trường
Đoàn quân vẫn đi vội vã
Bụi Trường Sơn nhoà trời lửa
Chào em,em gái tiền phương
Hẹn gặp nhé giữa Sài Gòn.
Nguyễn Đình Thi
Chỉ
bằng tám câu thơ mà Nguyễn Đình Thi đã tái hiện cả một cuộc hành quân
vĩ đại của dân tộc ta trong cuộc chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc –
cuộc hành quân trên đường Trường Sơn, tiến vào Sài Gòn, giải phóng Miền
Nam , thống nhất đất nước. Nguyễn Đình Thi như có duyên nợ với Trường
Sơn. Vào những thập niên 30 của thế kỷ này, gia đình ông ở Luang Prabang
Lào, đã vượt từ Tây Trường Sơn sang Đông Trường Sơn trở về Việt Nam
sinh sống. Và, theo ghi chép trong cuốn sổ tay ông để lại: vào cuối năm
1974 đầu năm 1975 ông được đi dọcTrường Sơn đến đất Nam Bộ. Nêu lên chi
tiết này để thấy rằng bài thơ “Lá đỏ”được viết khi nhà thơ trực tiếp đến
và sống với Trường Sơn, nó minh chứng cho sự chân thực và sống động
của “chất liệu Trường Sơn” trong bài thơ “Lá đỏ”.
Trường Sơn theo cảm nhận của Nguyễn đình Thi trước hết là một thiên nhiên hùng vĩ và tươi đẹp:
Gặp em trên cao lộng gió
Rừng lạ ào ào lá đỏ
Nhà thơ đứng trên đỉnh Trường Sơn “lộng gió”, nơi
không gian khoáng đạt, ở một thế đứng có thể mở được tầm nhìn rộng lớn,
bao quát. Nhà thơ Tố Hữu từng viết “Trường Sơn đông nắng tây mưa/ Ai
chưa đến đó như chưa rõ mình” (Nước non ngàn dặm). Thì đây , Nguyễn Đình
Thi đã đứng ở trên cao của dải Trường Sơn, không chỉ “rõ mình” ông còn
nhận ra sức mạnh của dân tộc Việt Nam, nhận ra thiên nhiên Trường Sơn
đẹp lạ lùng: “Rừng lạ ào ào lá đỏ”. Bao nhiêu người
làm thơ về Trường Sơn. Bao nhiêu tâm tính, vẻ đẹp, sắc màu Trường Sơn
đã được nhiều nhà thơ khai thác. Vậy mà những chiếc lá đỏ rực nổi bật
giữa màu xanh điệp trùng của đại ngàn Trường Sơn lại chỉ “bay” vào thơ
của Nguyễn Đình Thi. Thật kỳ diệu và ngỡ ngàng. Cơn cuồng phong đã làm
nên trận mưa lá đỏ ào ào tuôn đổ hào phóng và mãnh liệt như sức sống của
Trường Sơn. Màu đỏ của lá phối lên bức tranh thiên nhiên nên thơ và
hoành tráng, khảm vào tâm cảm chúng ta, lay động miền sâu thẳm tình yêu
đất nước. Trường Sơn trở thành một địa chỉ thiêng liêng vì đó cũng là
con đường dân tộc Việt Nam ra trận.
Đoàn quân vẫn đi vội vã
Bụi Trường Sơn nhoà trời lửa
Con
đường ấy đầy gian khổ, khắc nghiệt. “Đoàn quân vẫn đi vội vã” với muôn
bướcchân mạnh mẽ điệp trùng, hối hả, nối dài như rung chuyển núi rừng,
làm “nhoàt rời lửa”, đạp bằng khó khăn, vượt lên
nắng nôi, lửa đạn để tiến lên phía trước. Câu thơ diễn tả quang cảnh
cuộc hành quân hào hùng thần tốc, gợi lên một không khí sử thi ở giai
đoạn cuối của cuộc chiến tranh chuẩn bị Tổng tiến công và nổi dậy đồng
loạt giải phóng hoàn toàn miền Nam.
Trong bối cảnh chung đó hiện lên một hình ảnh đẹp, một biểu tượng về cuộc chiến tranh nhân dân –“em gái tiền phương”, nữ
chiến sĩ giao liên hay cô gái thanh niên xung phong. Sự có mặt của cô
gái trên đỉnh Trường Sơn nơi tuyến đầu Tổ quốc đã nhắc với mai sau về
cuộc chiến đấu toàn dân tham gia, trong đó có những người con gái trẻ
trung xinh đẹp mảnh mai, mà lẽ ra họ sinh ra để được sống yên bình.
Em đứng bên đường, như quê hương
Vai áo bạc, quàng súng trường
Thơ
ca những năm chống Mỹ đã khắc hoạ nhiều tư thế dáng đứng của người Việt
Nam, như: dáng đứng của anh giải phóng quân trên đường băng Tân Sơn
Nhất tạc vào thếkỷ ( thơ Lê Anh xuân). Tư thế của “O du kích nhỏ dương
cao súng, Thằng Mỹ lênhkhênh bước cúi đầu” (Thơ Tố Hữu). Nhà thơ Nguyễn
Đình Thi đi dọc TrườngSơn, gặp cô gái tiền phương đứng ở bên đường, ông
vội vàng ghi lại bằng thơ cái hình ảnh rất tiêu biểu, rất đặc trưng,
sáng ngời chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam. Cái hình ảnh “vai áo bạc, quàng súng trường” rất
đỗi bình dị gần gũi, thân thương như hình ảnh quê hương. Hình ảnh ấy
cũng là tâm điểm nổi bật giữa rừng Trường Sơn ào ào lá đỏ, như một dấu
son lịch sử.
Nhưng đoàn quân nối dài vô tận không
ngừng nghỉ, nhà thơ – người chiến sĩ chỉ kịp ghi nhận cái hình dáng quê
hương rồi gửi lời chào và hẹn gặp:
Chào em, em gái tiền phương
Hẹn gặp nhé giữa Sài Gòn
Người
đứng lại bên đường như cột mốc, như điểm tựa và đoàn quân ra đi mang
theo niềm vui phơi phới, niềm tin tất thắng. Sài Gòn, cái đích của cuộc
tiến công đã rất gần, con đường đi đến chiến thắng chẳng còn bao xa.
Sài Gòn, điểm hẹn của bao thế hệ Việt Nam. Lời chào, lời hẹn ấy chứa
đựng nhiệt huyết của tuổi trẻ, của lý tưởng độc lậptự do, của niềm lạc
quan tin tưởng vào thắng lợi cuối cùng.
Bài thơ “Lá đỏ” của
Nguyễn Đình Thi là một bài thơ rất thành công trong hệ thống những bài
thơ viết về đất nước của ông và của cả nền thơ. Các yếu tố nghệ thuật
chính làm nên thành công của “Lá đỏ” là hình ảnh, nhịp điệu và ngôn ngữ
thơ.
Về hình ảnh: Bài thơ nêu ba hình ảnh: lá đỏ, em gái
tiền phương và đoàn quân như những tâm điểm và đặc tả, có sức khái quát
cao về vẻ đẹp của đất nước con người Việt Nam. Đặc biệt hình ảnh lá đỏ
tạo cảm giác mạnh, mang ý nghĩa biểu trưng cho những dự cảm, dự báo về
thắng lợi tất yếu của dân tộc.
Về nhịp điệu: Trong 8 câu
thơ có 7 câu là thể lục ngôn ( 6 âm tiết) vì vậy về cơ bản là nhịp điệu
của bước chân hành quân dồn dập, vững bền, chắc khoẻ. Riềng câu thứ ba
có 7 âm tiết, khiến bài thơ chuyển nhịp đột ngột giữa chừng, tạo nên âm
vực trầm tĩnh lắng sâu trong giây lát, như thể bước chân hành quân sững
lại, ngỡ ngàng khi bất chợt gặp người em gái giữa Trường Sơn, rồi người
chiến sĩ lại hoà vào đội ngũ, hối hả lên đường, vì mục tiêu cuối cùng
là hướng về Sài Gòn.
Về ngôn ngữ: Câu chữ của bài thơ rất
chân thực. Cuộc sống chiến trường sôi động, khắc nghiệt nhưng cũng rất
trữ tình hiện lên một cách tự nhiên không một chút bóng bẩy, hào nhoáng.
Bởi những lời thơ ấy đi ra từ một con người nặng lòng với đất nước quê
hương.
Chiến tranh đã lùi xa hơn 30 năm, nước non liền một
dải. Con người Việt Nam đang cuốn vào nhịp sống hiện đại phát triển kinh
tế, xây dựng đất nước, hội nhập quốc tế với bao bận rộn, lo toan. Mỗi
khi đọc lại bài thơ “Lá đỏ”, hay nghe ca khúc do nhạc sĩ Hoàng Hiệp phổ
từ bài thơ này của Nguyễn Đình Thi, lại thức dậy trong chúng ta những
tình cảm thiêng liêng cao đẹp: Tình yêu Tổ quốc, niềm tự hào về truyền
thống cha ông. Tình cảm ấy chính là nội lực để người Việt Nam bước tiếp
vững vàng trên chặng đường mới hôm nay.
Báo Văn nghệ Hội Nhà văn VN, số 18+19, Ngày 1- 5- 2010
