Thứ Bảy, 18 tháng 5, 2013

ĐỌC BÀI THƠ "CẢNH KHUYA" CỦA HỒ CHÍ MINH

Bình thơ: Đọc “Cảnh Khuya” của Hồ Chí Minh. Minh Thu



Đọc  “Cảnh Khuya” của Hồ Chí Minh.
                                       Minh Thu 

Cảnh Khuya
 
Tiếng suối trong như tiếng hát xa
Trăng lồng cổ thụ, bóng lồng hoa
Cảnh khuya như vẽ, người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà
                                      Hồ Chí Minh      
Việt Bắc 1947

     Cảnh Khuya được sáng tác ở chiến khu Việt Bắc vào năm 1947, thời điểm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, lúc tình hình đất nước  rất  khó khăn, gian khổ, cam go.
     Bài  thơ nhiều năm nay được giảng dạy trong trường phổ thông nên có rất nhiều bài  phân tích, cảm nhận, bình giảng... về nó. Ở đây, chúng tôi thử tiếp thụ bài thơ theo một hướng khác: men theo từng khúc đoạn trên con đường cảm xúc của nhân vật trữ tình mà tiếp nhận tác phẩm.
  
    Về nghệ thuật, bài thơ có nhiều đặc sắc: ngôn ngữ bình dị, kết tứ bất ngờ, khác lạ mà tự nhiên..., nhưng có 2 mặt có thể coi là cách tân  trong thơ tứ tuyệt hiện đại: tiết tấu (nhịp) thơ và kết cấu (bố cục) bài thơ. Không theo nhịp truyền thống (4/3), câu 1 theo nhịp 3/4: Tiếng suối trong/ như tiếng hát xa và câu cuối có nhịp 2/5: Chưa ngủ/  vì lo nỗi nước nhà...  để biểu hiện diễn biến tâm trạng, cảm xúc của tác giả. Và so với bố cục thơ tứ tuyệt truyền thống: Khởi (khai), Thừa, Chuyển, Hợp, bài thơ nầy có nét mới: Bài thơ có 2 phần: 2 câu đầu và nửa câu 3 (Cảnh khuya như vẽ): tả cảnh thiên nhiên; phần  còn lại: biểu  hiện tâm trạng. Cụ thể: câu 1: nghe  âm thanh; câu 2: ngắm nhìn cảnh; nửa câu 3: cảm nhận về cảnh vật; nửa sau câu 3: sự thao thức; câu 4: nguyên nhân (nỗi lo nước).
   
      Câu 1: Tiếng suối trong như tiếng hát xa
    Tác giả nghe "tiếng suối" mà liên tưởng đến "tiếng hát..". , nghe tiếng thiên nhiên như nghe tiếng con người, xem thiên nhiên cũng có sự sống như con người. "Tiếng suối trong": "Trong" là tính từ chỉ màu sắc (thị giác) lại được dùng để chỉ âm thanh (thính  giác); Nhà thơ đã chuyển đổi cảm giác khi thưởng thức cảnh đẹp thiên nhiên. Chỉ câu thơ đầu đã thể hiện tâm hồn giàu cảm xúc và tình yêu thiên nhiên nồng nàn của nhà thơ.
    Tác giả đã sử dụng nghệ thuật lấy động để tả tĩnh, nên câu thơ có âm thanh mà vắng lặng, tĩnh mịch, vừa có chiều rộng, chiều sâu thẵm của không gian (xa), vừa gợi lên thời gian im ắng của cảnh khuya. 

    Câu 2:  Trăng lồng cổ thụ, bóng lồng hoa
    Nhà thơ nhìn sự vật ở 3 tầng khối, vị trí khác nhau: trăng, cổ thụ, hoa_ xa lớn, đồ sộ, bé nhỏ_  hòa quyện vào nhau. Cái nhìn như bao quát cả đất trời. Điệp từ "lồng" làm cho các sự vật vốn cách xa nhau ấy trở  nên   quấn quýt, lồng gắn vào nhau, tạo một cảm giác ấm áp. Câu thơ bộc lộ tâm hồn ấm áp của nhà thơ khi nhìn ngắm thiên nhiên đất trời.
   
       Cảnh khuya như vẽ...
      Đây là một nhận xét trực tiếp, thiên về tư duy sau khi lắng nghe, ngắm nhìn thiên nhiên, nhưng là sự rung động sâu sắc trước vẻ đẹp  thiên nhiên của một tâm hồn thi sĩ .
   
     Như vậy, Việt Bắc hiện lên huyền diệu, nên thơ, lung linh, huyền ảo mà không ghê rợn , tối tăm. Bức tranh khuya Việt Bắc biểu hiện tình yêu thiên nhiên , đất nước vô cùng và tâm hồn nghệ sĩ nhạy cảm của nhà thơ.
     
      Cảnh khuya như vẽ/ người chưa ngủ
      Đọc đến câu 3, người đọc tưởng nhà thơ vì say đắm cảnh vật mà không ngủ được, nhưng đến câu 4:
      Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà
        Người đọc mới hay rằng 2 vế trong câu 3 không có quan hệ nhân quả. Câu nầy là điểm đỉnh của bài thơ, kết tứ một cách bất ngờ mà tự nhiên và có sức nặng. Từ tả cảnh tác giả chuyển sang biểu hiện tâm trạng: thao thức thức chưa ngủ (ở câu 3), bồn chồn chưa ngủ (câu 4), bài  thơ dừng lại ở "nỗi nước nhà". Qua từ "nỗi", người đọc liên tưởng đến tình hình kháng chiến khó khăn, gay go ở thời điểm 1947  và nỗi niềm day dứt non nước của nhà thơ- chiến sĩ, người lảnh tụ của cuộc kháng chiến chống Pháp trong hoàn cảnh đó.
   Cảnh khuya  là một bài thơ  hay, xuất sắc trong thơ tứ tuyệt  hiện đại Việt Nam.  Bài thơ là tâm hồn giaù cảm xúc của một nghệ sĩ tài hoa, đồng thời là  tấm lòng yêu nước thiết tha của một người chiến sĩ hiến dâng cả đời mình cho Tổ quốc.

BTV Minh Thu


Mời  các tác giả, độc giả  nhắp chuột vào LINK  để đọc:  QUY ƯỚC GỬI BÀI CỘNG TÁC VÀ GÓP Ý trên Tạp chí TIẾNG QUÊ HƯƠNG. trước khi gởi bài/comment  trên  tạp chí để tránh những rắc rối không đáng có và tạo điều kiện cho BBT chỉnh sửa bài, lên trang. 

TRÍCH DỊCH , ĐĂNG TẢI TÁC PHẨM  trên  tạp chí TIẾNG QUÊ HƯƠNG , XIN GHI RÕ NGUỒN: http:tapchiTIENGQUEHUONG.blogspot.com

10 nhận xét:

  1. Em xin tem vàng anh nào !
    Em cám ơn anh đã cho đọc cảm nhận và bình thật tinh tế sâu sắc về một bài thơ hay của lãnh tụ Hồ Chí Minh !

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Anh đi nhặt những "hạt vàng" trên trang bạn bè về đó.Những ai nói về BÁC HỒ là anh đọc để học cách họ TIẾP CẬN với BÁC.Vừa qua,đài TRUYỀN HÌNH HẢI DƯƠNG có làm 2 clip về THƠ THANH DẠ viết về BÁC HỒ.Nếu tò mò muốn xem thì em mở địa chỉ này là xem được : www.truyenhinhhaiduong.com.vn (trang VĂN NGHỆ).Chú ý giữ gìn sức khỏe nha.Chúc mọi sự bình an !

      Xóa
    2. Cảm ơn ông nhà thơ Nguyenthanhda đã cập nhật đưa ngay tin cuộc giao lưu
      thơ Nam Sách+Hải Phòng chúng tôi lên cộng đồng mạng trong ngày thăm quan nhà máy gốm sứ Chu Đậu lừng danh này.

      Xóa
    3. Cảm ơn ông nhà thơ Nguyenthanhda đã cập nhật đưa ngay tin cuộc giao lưu
      thơ Nam Sách+Hải Phòng chúng tôi lên cộng đồng mạng trong ngày thăm quan nhà máy gốm sứ Chu Đậu lừng danh này.

      Xóa
    4. Em nhớ giữ gìn sức khẻ nhé,em nhé!

      Xóa
  2. Bạn này chắc là giáo viên dạy văn đây.

    Trả lờiXóa
  3. Anh Thanh Dạ thân kính
    Sau khi Tạp chí Tiếng Quê Hương bị khóa em mất luôn bài bình thơ nầy vì nó được em viết trực tiếp trên trang web. Và vừa rồi Tạp chí Giáo dục thời đại đăng lại bài nầy trong số 228- ngày 23.9.2013. Mà chắc là do thân hữu hoặc CTV lấy từ trang nầy của anh gởi về ( chứ em không gởi vì mất dữ liệu rồi). Em vui lắm vì nhiều điều- nhưng nhất là vì giữ được tư liệu nầy. Em kể lại dài thế để muốn nói lên lời cảm ơn anh nhiều lắm đó!
    Chúc anh vui khỏe & nhiều sáng tác mới
    Tình thân
    Lê Thiên Minh Khoa

    Trả lờiXóa
  4. rất cảm ơn nha.hyhy.e đang cẩn bài bình gấp

    Trả lờiXóa
  5. chan thanh cam on bai binh

    Trả lờiXóa
  6. Họa vui:
    Dạo gót vào thăm bờ-lốc xa /
    Đọc bình thơ Bác tỏa hương hoa /
    “Cảnh khuya” lãnh tụ nơi đầu núi /
    Được vẽ lạc quan hơn ở nhà./

    Trả lờiXóa